Σχετικά με τον εχθρό των φοινικοειδών

Σχετικά με τον εχθρό των φοινικοειδών τον κόκκινο κάνθαρο Τεράστιο πρόβλημα στο φυσικό περιβάλλον, στα φυτώρια φοινικοειδών, στα έργα πρασίνου και όπου υπάρχουν αυτοφυή φοινικοειδή, έχει προκαλέσει η εισβολή ενός νέου εχθρού των φοινικοειδών, με τη…γνωστή μέθοδο της εισαγωγής μη ελεγμένου φυτικού υλικού στη χώρα μας. 

Στην Ελλάδα, τα φοινικοειδή τα αποκαλούμε όλα με τη λέξη «φοίνικες». Στην πραγματικότητα, Phoenix είναι μόνο ένα γένος φοινικοειδών από τα εκατοντάδες. Τα είδη τους είναι περίπου 2.700. Τα περισσότερα (ως αριθμός), βρίσκονται στο Ιράν. Φύονται κυρίως στους τροπικούς, ενώ τους συναντάμε και στις πιο μεγάλες ερήμους.

Δεν υπάρχουν όμως φοινικοειδή που προέρχονται μόνο από τροπικές, υποτροπικές και ερημικές περιοχές. Η Μεσόγειος έχει και αυτή τα δικά της φοινικοειδή και μάλιστα είναι ιδιαίτερης ιστορικής αξίας. Ο Phoenix theophrastii και ο Chamaerops humilis είναι τα μόνα ευρωπαϊκά ενδημικά είδη φοινικοειδών και έχουν «μεσογειακή» καταγωγή. Ο Χαμαίρωπας ενδημεί στη Μάλτα, στη Μαγιόρκα, στη Σικελία, στη Νότιο Ισπανία, σε νησιά του Αιγαίου, στην Παχιά Άμμο στην Κρήτη και στις ακτές της Αλβανίας. Ο Φοίνικας του Θεόφραστου, υπάρχει σχεδόν αποκλειστικά στο φοινικόδασος Βάι (τελευταίος αξιοσημείωτος πληθυσμός), ενώ λίγα φυτά υπάρχουν στην Πρέβελη, την Κάρπαθο, τη Νίσυρο και 15-20 στην Αττάλεια της Τουρκίας.

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, είχαν καταγραφεί στη μεσογειακή λεκάνη σημαντικοί εχθροί, που προσέβαλαν τα φοινικοειδή, τόσο τα παραγωγικά (π.χ. χουρμαδιές στην Αίγυπτο και το Ισραήλ), όσο και τα καλλωπιστικά σε τουριστικές περιοχές (π.χ. Έλτσε στην Ισπανία, Κυανή Ακτή στη Γαλλία), προκαλώντας ανεπανόρθωτες καταστροφές. Οι εντομολογικοί αυτοί εχθροί προέρχονται από περιοχές με ξενικά εισαγόμενα είδη φοινικοειδών (Ν. Αμερική, ΝΔ Ασία με πέρασμα από τη Β. Αφρική) και λόγω του ότι ήταν αδύνατον να εντοπιστούν κατά τους φυτοϋγειονομικούς ελέγχους, διαδόθηκαν με τις αθρόες εισαγωγές «φτηνών» φυτών από τη Β. Αφρική, σε όλη την τουριστική περιοχή της μεσογειακής λεκάνης.

Το έντομο Rhynchophorus ferrugineus (κοινή ονομασία κόκκινος ρυγχωτός κάνθαρος των φοινίκων) θεωρείται σήμερα ως ο σημαντικότερος εχθρός των φοινικοειδών. Διαπιστώθηκε για πρώτη φορά στη χώρα μας σε φοίνικες Washingtonia sp. που εισήχθησαν στο Ηράκλειο της Κρήτης τον Μάιο του 2005 από την Αίγυπτο καθώς και σε φοίνικες του είδους Phoenix canariensis στη Χερσόνησο του Ν. Ηρακλείου Κρήτης.Ο βιολογικός κύκλος του εντόμου διαρκεί 4 μήνες περίπου. Τα θηλυκά ωοτοκούν γύρω στα 300 αυγά σε οπές ή πληγές του φοίνικα. Τα αυγά εκκολάπτονται σε 2-5 ημέρες. Οι προνύμφες εισχωρούν στο εσωτερικό του φοίνικα ανοίγοντας στοές. Η ανάπτυξη των προνυμφών διαρκεί  1-3 μήνες. Οι προνύμφες είναι ευκέφαλες, άποδες και μπορούν να φτάσουν σε μήκος τα 5 cm πριν τη νύμφωση (Φωτ. 1).   Η νύμφωση γίνεται μέσα ή έξω από τον κορμό, μέσα σε κουκούλι που φτιάχνει η προνύμφη από ξερές ίνες του φοίνικα (Φωτ. 2) και διαρκεί 14-21 ημέρες οπότε γίνεται έξοδος των ακμαίων.

Φωτ. 2

Φωτ. 1

Τα ακμαία (αρσενικά και θηλυκά) έχουν  κόκκινο-καστανό  χρώμα, μήκος 3 cm περίπου και φέρουν ρύγχος (Φωτ. 2). Στον ίδιο φοίνικα μπορεί να απαντώνται επικαλυπτόμενες γενιές και συνυπάρχουν όλα τα βιολογικά στάδια του εντόμου.Η ζημιά προκαλείται κυρίως από τις προνύμφες. Η προσβολή ξεκινά από την κορυφή του φοίνικα, στη βάση των νεαρών φύλλων ή από πληγές στα φύλλα και στον κορμό, όπου τα θηλυκά ωοτοκούν. Οι προνύμφες τρέφονται με μαλακές ίνες. Λίγο πριν την νύμφωση, μετακινούνται προς το εσωτερικό του κορμού ανοίγοντας στοές και μεγάλες κοιλότητες. Οι στοές στο πάνω μέρος του κορμού φτάνουν σε μήκος έως και 1 m.

Οι προνύμφες μπορούν να εντοπιστούν σε οποιοδήποτε μέρος του κορμού ακόμα και στην βάση του στο σημείο που αρχίζουν οι ρίζες.Χαρακτηριστικό μακροσκοπικό σύμπτωμα είναι η καταστροφή της νέας βλάστησης (καρδιάς) και  η κάμψη των παλαιών φύλλων πού δίνει στο φυτό την όψη ανοικτής ομπρέλας.  Οι έντονα προσβεβλημένοι φοίνικες εμφανίζουν ολική απώλεια των φύλλων και σήψη του κορμού, με συνέπεια τη ξήρανση  του δέντρου. Συνήθως η ζημιά που προκαλείται από τις προνύμφες είναι ορατή πολύ μετά την έναρξη της προσβολής. Όταν εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα η ζημιά είναι μη αναστρέψιμη και επιφέρει την ολική ξήρανση του δέντρου.

Γενικά τα ακμαία που βρίσκονται σε ένα φοίνικα δεν μετακινούνται σε άλλο όσο βρίσκουν τροφή σ΄ αυτόν. Το ακμαίο δεν πετάει πολύ μέσα στη συστάδα που βρίσκεται αλλά πετάει προς άλλες συστάδες όταν νεκρωθούν όλοι οι φοίνικες της συστάδας του και δεν βρίσκει αρκετή τροφή.Οι μέχρι σήμερα τρόποι αντιμετώπισης είναι οι εξής:

1. Με χημική καταπολέμηση       Η χημική καταπολέμηση περιλαμβάνει προληπτικές επεμβάσεις με εντομοκτόνα ώστε να αποτραπεί η ωοτοκία, καθώς και θεραπευτικές επεμβάσεις στα προσβεβλημένα δέντρα με χρησιμοποίηση διασυστηματικών εντομοκτόνων. H αποτελεσματικότητα της μεθόδου είναι χαμηλή. Σε περιπτώσεις που έγιναν επεμβάσεις με χημικά μέσα το σκαθάρι παρατηρήθηκε ξανά στα ίδια φυτά. Είναι τοξικά για το περιβάλλον, για τα θηλαστικά – πτηνά – ερπετά και κάποια έχουν καταργηθεί ως καρκινογόνα.
2. Βιολογική καταπολέμηση      Η βιολογική καταπολέμηση του Rhynchophorus γίνεται με την μέθοδο των εντομοπαθογόνων νηματωδών, του είδους Steinernema carpocapsae σε συνδυασμό με τη βιολογική ουσία χιτοζάνη. Οι νηματώδεις είναι μικροσκοπικά σκουλήκια που ζουν στο έδαφος. Κάποια είδη νηματωδών προσβάλλουν φυτά, έντομα και άλλους οργανισμούς. Οι νηματώδεις που προσβάλλουν τα έντομα, δηλαδή οι εντομοπαθογόνοι νηματώδεις, είναι ωφέλιμοι οργανισμοί καθώς παρασιτούν σε πολλά είδη επιβλαβών εντόμων. Οι νηματώδεις ψεκάζονται και διασπείρονται στη στεφάνη των φοινικοειδών που είναι το ευαίσθητο τμήμα τους. Φέρουν βακτήρια που είναι θανατηφόρα για το ρυγχοφόρο. Όταν οι νηματώδεις έλθουν σ’ επαφή με τα έντομα, εισχωρούν στο εσωτερικό του σώματος των εντόμων και απελευθερώνονται τα βακτήρια, τα οποία πολλαπλασιάζονται και θανατώνουν τα έντομα. Μέχρι τώρα έχει δείξει ικανοποιητικά αποτελέσματα, η θνησιμότητα σε ήδη εγκατεστημένες προνύμφες ξεπερνούσε κατά πολύ το 80%. Είναι απόλυτα συμβατή με το περιβάλλον.
3. Δενδροχειρουργική Η «δενδροχειρουργική» αποτελεί μια νέα ελπιδοφόρα μέθοδο για τη διάσωση των φοινικοειδών. Είναι μια τεχνική η οποία απαιτεί γνώσεις, εμπειρία και εξειδικευμένα εργαλεία. Μπορεί να εφαρμοστεί σε προσβεβλημένο φοίνικα με την προϋπόθεση ότι είναι ζωντανός ο μεριστωματικός ιστός (η καρδιά του φοίνικα) που βρίσκεται λίγο πιο κάτω από τη βάση του φύλλου της κορυφής. Είναι οικολογική γιατί δεν χρησιμοποιεί φυτοφάρμακα και χημικά,  ακίνδυνη για τον άνθρωπο για τα φυτά και με απόλυτο σεβασμό στο περιβάλλον. Είναι ασφαλής γιατί δεν εκπέμπει ακτινοβολίες και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ελεύθερα σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους. Είναι αποτελεσματική 100%. Το μειονέκτημά της είναι το υψηλό κόστος επέμβασης και η επίπτωση στην αισθητική του φυτού για αρκετό χρονικό διάστημα.
4. Μέθοδος με τη χρήση μικροκυμάτων Τα μικροκύματα είναι ηλεκτρομαγνητικά κύματα πολύ υψηλής συχνότητας. Η κινητική ενέργεια που διαθέτουν τους επιτρέπει να διαπερνούν τα διάφορα στρώματα του κορμού με μεγάλη ταχύτητα, η οποία μετατρέπεται σε θερμότητα  κατά την πρόσκρουση με τα μόρια του νερού και με τα λιπίδια των παθογόνων οργανισμών που είναι συγκεντρωμένα στο εσωτερικό του φοίνικα. Κατά τον τρόπο αυτόν τα μικροκύματα διαπερνώντας τα διάφορα στρώματα του κορμού συναντούν σε οποιαδήποτε φάση του βιολογικού τους κύκλου τα έντομα (αυγό, προνύμφη, νύμφη ή ακμαίο) και τα εξολοθρεύουν συνολικά. Δεν αφήνει δηλητηριώδη κατάλοιπα ούτε τοξικά απόβλητα κατά την διάρκεια και μετά το τέλος της θεραπείας. Είναι ασφαλής γιατί δεν εκπέμπει ακτινοβολίες και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ελεύθερα σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους. Είναι αποτελεσματική 100%