Φύση απορρίματα και οικοτουρισμός

Πρασινη Επιχειρηματικότητα

ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΑΝΝΗ ΖΗΣΗ  

Φίλοι σύνεδροι και συνάδελφοι,

Υποτίθεται ότι η εποχή μας είναι η εποχή της βιώσιμης ανάπτυξης αν θέλουμε να υπάρχει μέλλον, ένα μέλλον που να είναι άξιο να το ζει κανείς. Συνεπώς είναι η εποχή της πράσινης επιχειρηματικότητας που έρχεται να αντιμετωπίσει, αφενός μεν τις παρενέργειες της παραγωγικής και καταναλωτικής δραστηριότητας και τα υπολείμματα των επιπτώσεων της άτυπης ανάπτυξης του παρελθόντος και αφετέρου έρχεται να βρει καινοτόμες τεχνολογικές και λειτουργικές λύσεις για να αναδείξει το αγαθό του περιβάλλοντος σαν μια όψη της νέας οικονομίας. Το παρελθόν χαρακτηρίστηκε από μια διχαστική νοοτροπία, από έναν συγκρουσιακό δυϊσμό, ο οποίος επικεντρώθηκε γύρω από την αντιπαλότητα ανάπτυξης και περιβάλλοντος. Μπορούμε όμως, αυτή την αντιπαλότητα να την δούμε πιο αναλυτικά σαν αντιπαλότητα: Αυτές οι αντιπαλότητες εστιάζονται ιδιαίτερα στον τομέα των απορριμάτων σε σχέση με τη φύση. Είναι σαφές για παράδειγμα ότι τις ιδιοκτησίες μας τις κρατάμε καθαρές. Έχουμε ιδιαίτερη μέριμνα για να είναι αισθητικά αξιοπρεπείς οι ιδιοκτησίες μας αλλά και ένας σημαντικός παράγοντας αξιοποιήσιμος διαρκώς. Δεν αντιμετωπίζουμε έτσι τα κοινά και τα ελεύθερα αγαθά, δεν αντιμετωπίζουμε έτσι τα δάση μας, τα νερά μας και τους κοινούς και ελεύθερους φυσικούς πόρους και την βιοποικιλότητα. Αυτή η αντιπαράθεση είναι εδραιωμένη μέσα από την αντιπαλότητα ανθρώπου και φύσης, μέσα από τον ανταγωνισμό και την αντιπαλότητα μεταξύ του δικού μας και του ξένου. Η κατάσταση όμως, γίνεται τραγική και εκτός ελέγχου καθώς ειδικά στη χώρα μας δεν υπάρχει μια θεσμική κουλτούρα σεβασμού του νόμου και των κοινών αγαθών, ένας ελάχιστος σεβασμός. Δεν υπάρχει μια νοοτροπία και μια συμπεριφορά υπευθυνότητας και κοινωνικής ευθύνης.

Έτσι το ζήτημα παίρνει πολιτιστικές και ψυχολογικές διαστάσεις ιδιαίτερα έντονες στη χώρα μας, διαστάσεις που είναι πλέον ανεξέλεγκτες, που είναι συνδυασμένες με την αναποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης για την εφαρμογή των νόμων στο ζήτημα της ανεξέλεγκτης εναπόθεσης απορριμάτων ή σκουπιδιών, ιδιαίτερα μέσα στη φύση.   Η χώρα μας ισχυρίζεται ότι έχει γύρω στις 1.200 χωματερές. Η πραγματικότητα δεν είναι αυτή. Σε κάθε δημοτικό διαμέρισμα αντιστοιχούν τουλάχιστον δύο ή και τρεις σκουπιδότοποι, όταν μιλάμε για τις αγροτικές περιοχές και συνεπώς τις περιοχές που είναι κοντά στις προστατευόμενες περιοχές ή μέσα σε αυτές τις περιοχές Natura και στον πυρήνα αυτών των περιοχών. Έχουμε από τη μία τις Ευρωπαϊκές οδηγίες για την διαχείριση των απορριμάτων, και από την άλλη την υποχρέωση να εφαρμόσουμε τα διαχειριστικά σχέδια για τις περιοχές Natura, στη βάση των ειδικών περιβαλλοντικών μελετών που εκπονούνται ή έχουν εκπονηθεί για αυτές τις περιοχές.   Είμαστε ασυνεπείς απέναντι και στα δύο καθώς το κύριο πρόβλημά μας βρίσκεται στο ότι τόσο μεμονωμένα σαν άτομα, όσο και σαν αυτοδιοίκηση, ψάχνουμε να βρούμε οικονομικότερες λύσεις, λύσεις ευκαιρίας, ή ακόμα και πιο τεμπέλικες λύσεις.

Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα προβληματική, καθώς για να αντιμετωπίσει κανείς την νοοτροπία πρέπει να έρθει σε ολοκληρωτική ρήξη με την τοπική κοινωνία.  Θα πάρω παράδειγμα το χωριό στο οποίο διαμένω. Έχουμε τουλάχιστον δύο σκουπιδότοπους που είναι στον πυρήνα της περιοχής Natura του Σπερχειού, σαν δημοτικό διαμέρισμα. Πρόσφατα, κάποια τεχνική κατασκευαστική εταιρεία, έριξε ολόκληρο γεφύρι γκρεμισμένο & τα υπόλοιπα από τα έργα της οδοποιΐας. Τα έριξαν στην πύλη ακριβώς του πλατανοδάσους. Είτε ο ιδιωτικός τομέας, είτε μεμονωμένα οι κάτοικοι, αλλά ακόμη και παράγοντες αυτοδιοίκησης, επιλέγουν την πολιτική της μη οργανωμένης συσσώρευσης των σκουπιδιών, καθώς έχουν ειδικές ευθύνες για να διαχειριστούν τις χωματερές. Και το θέμα είναι πώς διαχειρίζονται τις χωματερές; Τις διαχειρίζονται με καύση των σκουπιδιών.

Όλη την περίοδο του χειμώνα, μυρίζει καμένο πλαστικό η γη, με αποτέλεσμα να απελευθερώνονται διοξίνες και άλλα τοξικά που προέρχονται από συσκευασίες φυτοφαρμάκων ή λιπασμάτων, ή τις συσκευασίες ειδών κατανάλωσης. Όλα αυτά απελευθερώνουν χημικές ενώσεις, τοξικές και επικίνδυνες, που πολλαπλασιάζονται με την καύση. Μέσα στη φύση το αποτέλεσμα είναι σαφέστατα και ένας μεγάλος αριθμός από πυρκαγιές, αλλά παράλληλα είναι και μία ρύπανση του περιβάλλοντος ευρύτατη. Η μόλυνση αυτή μέσα από τις διοξίνες μπορεί να υπονομεύσει την κτηνοτροφία, την αγροτική παραγωγή και την υγεία των κατοίκων. Κατά μήκος όλων των συγκοινωνιακών δικτύων είτε μιλάμε για την εθνική οδό, είτε μιλάμε για το σιδηροδρομικό δίκτυο, επί πολλούς μήνες μυρίζουν οι καιόμενες χωματερές. Πώς θα αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση; Μπορεί να πει κανείς ότι έχουμε οκτώ πιθανά σενάρια, δεν θα αναφερθούμε πιο ειδικά. Θα έλεγε κανείς ότι από αυτά τα σενάρια στη χώρα μας, ειδικά για τα σκουπίδια, φαίνεται να λειτουργεί το χειρότερο. Φτάνουμε σε αδιέξοδο. Αλλά επειδή δεν πρέπει να δεχθούμε την προοπτική του αδιεξόδου ή να πορωθούμε με αυτή, πρέπει να σταθούμε με σθένος, με δημιουργική συνέπεια και φαντασία απέναντι στο πρόβλημα.

Πρέπει να διαχειριστούμε πρωταρχικά τα ψυχολογικά και πρακτικά προβλήματα της κατάστασης. Καταρχήν η πόλη, ακόμη και το χωριό, «θεωρούν» τη φύση ως ένα γκέτο ή μάλλον το ίδιο το ανθρωπογενές περιβάλλον, αναπτύσσεται σαν ένα γκέτο απέναντι στη φύση. Πρέπει λοιπόν να θεραπεύσουμε αυτή τη σχέση, μια σχέση που είναι κληρονομημένη από το παρελθόν, συνειδητοποιώντας τα προβλήματα στα οποία μας έχει φέρει αυτή η σχέση. Οπωσδήποτε, πρέπει να αγγίξουμε την γενικότερη περιβαλλοντική ανευθυνότητα για να μπορέσουμε να διαχειριστούμε την ανευθυνότητα που «κατευθύνει» την εναπόθεση των απορριμάτων στη φύση. Από την άλλη μεριά πρέπει να διαχειριστούμε πρακτικά ζητήματα που αφορούν την φρούρηση των προστατευόμενων περιοχών και των περιοχών της φύσης, με έναν πιο ενεργό ρόλο των διαχειριστικών φορέων, των δασαρχείων, των ΜΚΟ και της αυτοδιοίκησης και βέβαια πρέπει να δούμε πως θα διαχειριστούμε σοβαρά αυτή την κακοήθη χρήση των δασικών και αγροτικών δρόμων που οδηγούν στα πιο παράξενα, στα πιο αισθητικά σημεία & στη χρήση των περιοχών αυτών, ως σκουπιδότοπων.

Το κρίσιμο ζήτημα είναι οι ευθύνες. Οι ευθύνες που πρέπει να αρχίσουν να καταλογίζονται και αυτές δεν μπορούν να τις μοχλεύσουν οι ΜΚΟ, καθώς θα λέγαμε ότι πολλοί παράγοντες τοπικοί τις περιμένουν στην γωνία για να τις εξουδετερώσουν με μια ολοσχερή σύγκρουση με τις τοπικές κοινωνίες, που έχουν δει την ανεξέλεγκτη απόρριψη σαν μια τοπική «μαγκιά», σαν ένα περιβαλλοντικό χουλιγκανισμό.  Ταυτόχρονα πρέπει να λειτουργήσει η ευαισθητοποίηση στις τοπικές κοινωνίες, με την ανάδειξη των κινδύνων. Μέσα στους κινδύνους, πρέπει να συμπεριλάβουμε και το γεγονός, ότι αυτή η συμπεριφορά είναι αντι-αναπτυξιακή, απαξιώνει τις περιοχές, και για την οικοτουριστική τους ανάπτυξη, όπως για την ποιότητα της ζωής των κατοίκων και για την παραγωγή του πρωτογενούς τομέα, καθώς απελευθερώνει σημαντικές και διαρκείς τοξικές ουσίες στο περιβάλλον. Γι’αυτό λοιπόν πρέπει να δούμε την προοπτική συνεργασίας της παιδείας ευρύτερα και της περιβαλλοντική εκπαίδευσης, των μέσων μαζικής επικοινωνίας, των ΜΚΟ, της αυτοδιοίκησης, των αρμόδιων υπηρεσιών όπως τα δασαρχεία και οι διαχειριστικοί φορείς, της περιφέρειας, των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης των απορριμάτων και της πολιτείας. Κάτι πρέπει να γίνει και πρέπει από κοινού μαζί να δούμε τι πρέπει να γίνει! Πρέπει να σχηματιστεί ένας φορέας για την διαχείριση αυτού του προβλήματος, ανοικτός και δραστήριος και πρέπει εδώ να καταθέσουμε τις απόψεις μας. Τα προγράμματα κατάρτισης για παράδειγμα, των ΚΕΚ που είναι αποξενωμένα από πρακτικές προσεγγίσεις στα ζητήματα & που διεξάγονται σαν ένας τουρισμός τελικά στους σκουπιδότοπους και στη φύση, ή προγράμματα περιβαλλοντικής παιδείας πρέπει να αποκτήσουν πρακτικό χαρακτήρα εργασίας. Η κατάρτιση πρέπει να συνδεθεί με την ανάδειξη του προβλήματος και την αντιμετώπισή του.  Από εμπειρία μπορούμε να σας πούμε, ότι ελάχιστα τετραγωνικά στις περιοχές που είναι σκουπιδότοποι μπορούν να γεμίσουν μέσα σε λίγη ώρα, ένα ολόκληρο φορτηγό απορριμάτων. Και δεν μιλάμε για σκουπιδότοπους που χρησιμοποιούνται, εδώ και χρόνια είναι μη χρησιμοποιούμενοι σκουπιδότοποι.

Συνεπώς, είναι περιοχές όπου οι πολίτες, οι κάτοικοι των χωριών, εναποθέτουν εκεί τα σκουπίδια τους και δεν είναι περιοχές που τις χρησιμοποιούν οι δήμοι. Η κατάσταση συνεπώς είναι ιδιαίτερα τραγική, μόνο για παράδειγμα, για τον καθαρισμό της λεκάνης απορροής του Σπερχειού και της περιοχής Natura του Σπερχειού – Μαλιακού, θα χρειαζόντουσαν μεραρχίες για μήνες, με τεχνικό εξοπλισμό, για να μπορέσουν να αποκαταστήσουν την φύση. Οι ίδιοι δηλαδή καταδικάζουμε τις περιοχές μας, με μια αδυσώπητη πρακτική, με μια συνεχιζόμενη συμπεριφορά που δεν μπορεί να αναχαιτιστεί. Πάνω σε αυτό το ζήτημα πιστεύουμε ότι παίζεται ένα μεγάλο μέρος της αλλαγής της περιβαλλοντικής νοοτροπίας όλων των πολιτών. Το περιβάλλον στην πιο καθαρή του μορφή, η φύση, αντιμέτωπο με τα απορρίματα του ανθρώπου, η καθαρή αντίθεση. Η φύση λοιπόν, στην πιο καθαρή της μορφή, βρωμισμένη από εμάς, είναι το κεντρικό πεδίο συνειδητοποίησης για την περιβαλλοντική διαχείριση και πρέπει επιτέλους οι τεχνοκράτες και οι εν δυνάμει τεχνοκράτες από τα πανεπιστήμια να αντιμετωπίσουν, να δουν την πραγματική εικόνα, όπως και οι υπηρεσιακοί παράγοντες.

Προτείνουμε, από τη δική μας μεριά, την δημιουργία ενός εθνικού συστήματος για την ανάκτηση της φύσης χωρίς απορρίματα, με πολλά προγράμματα τομεακά και άλλα, με προγράμματα μέσα από τους εθνικούς πόρους και από τους λογαριασμούς της αυτοδιοίκησης. Θα θέλαμε να υπάρξει μια εστίαση, με ειδική προσέγγιση ειδικά για τις περιοχές Natura και τις περιοχές αισθητικού κάλλους. Πώς θα αναπτυχθεί ο οικοτουρισμός, τώρα που ακριβώς αναδεικνύονται ή θα αναδειχθούν οι ευκαιρίες και ιδιαίτερα μέσα πιθανώς από το 4^ο κοινοτικό πλαίσιο στήριξης; Πώς θα αναπτυχθεί η πράσινη επιχειρηματικότητα και πώς το κύριο πεδίο του συγκριτικού της πλεονεκτήματος θα το ανακτήσουμε καθώς μέχρι τώρα το έχουμε απαξιώσει; Ίσως πρέπει να δεχθούμε τα ραπίσματα μέσα από τους ίδιους τους οικοτουρίστες σαν τοπικές κοινωνίες, να αναδείξουμε αυτή την απαξιωτική πραγματικότητα, να την συνειδητοποιήσουμε σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, για να μπορέσουμε επιτέλους να την διαχειριστούμε. Το φυσικό περιβάλλον, η καθαρότητα της φύσης από τα απορρίματα, πρέπει να σταθεί στην καρδιά της κοινωνικής εταιρικής ευθύνης και της κοινωνικής υπευθυνότητας.

Ο εθελοντισμός πρέπει πια να γίνει μαζικός και όχι ο εθελοντισμός των ΜΚΟ για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος. Ίσως πρέπει να δούμε τα σκουπίδια, όχι σαν ένα όπλο βίας, αλλά σαν ένα πράγμα με το οποίο πρέπει να συμφιλιωθούμε. Πετάμε τα σκουπίδια στη φύση επειδή ακριβώς δεν αγαπάμε τις στυμμένες μας λεμονόκουπες, τα καταναλωτικά μας αγαθά. Βρισκόμαστε σε έναν άγριο εμπορευματικό βιασμό των καταναλωτικών προϊόντων και των συσκευασιών. Εκθέσεις όπως αυτές του Κουνέλλη για τα σκουπίδια, για την φτωχή τέχνη με τα σκουπίδια, εικαστικές προσεγγίσεις, ή πολιτιστικές και βαθιά ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις για τη σχέση μας με τα σκουπίδια και τη φύση, νομίζουμε ότι είναι ιδιαίτερα καταλυτικές. Η αγάπη και το ενδιαφέρον για την συσκευασία, για το προϊόν, για τη φύση & για τους φυσικούς πόρους των προϊόντων, εκδηλώνεται με την συμμετοχή μας στην ανακύκλωση και με την αισθητική αξιοποίηση τελικά & των σκουπιδιών. Προτείνουμε μεταξύ των άλλων, την δημιουργία σε κάθε περιοχή Natura, μνημείων φτωχής τέχνης ή γλυπτών και αρχιτεκτονικών συμπλεγμάτων φτωχής τέχνης, δηλαδή αισθητική αξιοποίηση επιλεγμένων σκουπιδιών – απορριμάτων έτσι ώστε ο καθένας να αισθάνεται την ευθύνη του στην πύλη μιας προστατευόμενης περιοχής, στην πύλη της φύσης, να αισθάνεται ένα συναγερμό αισθητικό στη σχέση του με τη φύση και με τα απορρίματα, αντί να τα χρησιμοποιεί σαν όπλο μιας αρχέγονης αναμέτρησης μεταξύ ανθρώπου και φύσης, για την απαξίωση της φύσης, μέσα από έναν ψυχολογικό πρωτογονισμό καθώς ακόμη τη θεωρούμε σαν αντίπαλό μας, την ώρα που είμαστε τεχνολογικά κυρίαρχοι. Θα πρέπει, με αυτή τη διαδικασία, να ανακτήσουμε το σεβασμό στη φύση μέσα από τον αυτοσεβασμό μας. Αυτό το μεγάλο πεδίο της ευαισθητοποίησης προσφέρεται μέσα από το τρίπτυχο φύση – διαχείριση των απορριμάτων – πράσινη επιχειρηματικότητα και οικοτουρισμός.

Τέλος επειδή ακριβώς πρέπει να δούμε και πρακτικά ζητήματα, πιστεύουμε ότι πρέπει να εγκατασταθούν στις εισόδους των προστατευόμενων περιοχών, στις βασικές συγκοινωνιακές εισόδους, κάδοι ανακύκλωσης και να διατίθενται ενημερωτικά έντυπα που να βοηθούν στο να ακολουθηθεί μια ειδική διαδικασία ια την διαχείριση των απορριμάτων, τόσο των επισκεπτών – των τουριστών, όσο επίσης και των υπαρχόντων απορριμάτων στις περιοχές αυτές. Πιστεύουμε ακόμη ότι πρέπει στις εκδρομές των σχολείων να συμπεριληφθούν σαν ένα bonus πρόσθετες μέρες για δραστηριότητες σε περιοχές φύσης για την αποκατάσταση της φύσης σε σχέση με τα σκουπίδια. Επίσης πρέπει να υπάρξουν ειδικά προγράμματα στις “πράσινες και λευκές τάξεις” και στα προγράμματα του ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ ειδικά για το θέμα των εθελοντικών δράσεων για τις προστατευόμενες περιοχές & για τις περιοχές φυσικού κάλλους, που επίσης έχουν απαξιωθεί σε σχέση με τα σκουπίδια, από την ανεξέλεγκτη ρήψη τους.

Ανάλογα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και οι στρατιωτικές μονάδες, όπως και οι ομάδες πολιτικής προστασίας.Στην καρδιά του προβλήματος είναι η ευαισθητοποίηση και η αλλαγή νοοτροπίας. Από κει πέρα η διάθεσή μας, η απόφασή μας, η συνεργασία και η συλλογικότητα, το σύστημα και οι τεχνικές λύσεις ολοκληρώνουν την συμμετοχική αντιμετώπιση του προβλήματος με σύνθημα καθαρή φύση και ήπια οικοτουριστική ανάπτυξη.

Η υπόθεση πιστεύουμε ότι πλην των παρόντων αφορά και το Υπουργείο Τουρισμού και την Επιτροπή Οικοτουρισμού..